موقعیت سوق الجیشی و ممتاز ایران در میان کشورهای همسایه موجبات این امر را فراهم کرده است تا این کشور ها بتوانند برای صادرات کالاها و محصولات تولیدی خود از این موقعیت ایران استفاده کنند.
این کشورها در همین زمینه روشهای مختلفی برای صادرات کالاها و محصولاتشان درنظر گرفتند؛ یکی از روشهایی که این کشور ها می توانند با اطمینان بیشتری اقدام به صادرات کالاهای خود کنند سوآپ است. به طوری که هم اکنون از این طریق اقدام به صادرات کالاهایی مانند گوگرد، پنبه، آلومینیوم و ... می کنند.
در این میان یکی از کالاهایی که ایران اقدام به سوآپ آن می کرد نفت خام همسایگان شمالی خود (CIS) بود به طوریکه به دلیل پهناور بودن ایران وطولانی بودن فاصله جنوب تا شمال ایران هزینه انتقال نفت خام از جنوب کشور برای انتقال به پالایشگاه های شمالی بسیار زیاد بود به همین دلیل ایران نفت خام همسایگان شمالی خود را دریافت و براساس قرار دادی که با این کشورها منعقد کرده بود نفت خام خود را با همان درجه API و در ازای دریافت حق الزهمه انجام عملیات سوآپ صادر می کرد.
علاوه بر اینکه انجام  عملیات سوآپ نفت خام از نظر اقتصادی برای ایران به صرفه بود، از نظر سیاسی نیز موقعیت ایران را درمیان کشورهای منطقه درجایگاه رفیعی قرار می داد.
عملیات سوآپ نفت خام با همین شرایط سالها توسط ایران انجام می شد اما به یکباره درزمان وزیر سابق نفت و به دستور شخص وزیر متوقف شد.
از جمله دلایلی که وزیرسابق نفت با تکید برآنها تصمیم به توقف سوآپ نفت خام گرفت می توان به نامه بازرسی وزارت نفت مبنی بر کمبود "سوآپ فی" برای انجام عملیات سوآپ اشاره کرد به طوری که آنها اعلام کردند انجام عملیات سوآپ با هزینه هر بشکه 2 تا 3 دلار به صرفه نیست بلکه می توان سوآپ نفت را با هزینه هر بشکه 10 دلار نیز انجام داد و شرکت هایی حاضر هستند با این رقم کار سوآپ را انجام دهند که بعد ها مشخص شد منظور شرکت هایی که بازرسی نفت از آنها نام می برد انجام عملیات سوآپ در هر تن متریک 10 دلار بود که در هر بشکه همان 2 تا 3 دلار می شود.
البته ضعف عملکرد شرکت نیکو را نیز در انجام عملیات سوآپ نفت خام نباید از یاد برد زیرا این شرکت به همراه صندوق بازنشستگی که تنها شرکت سوآپ کننده در ایران بود موجب شد تا وزیر نفت برتصمیم خود مبنی بر توقف عملیات سوآپ صحه گذاشته و هرگز اجازه انجام عملیات سوآپ را در زمان وزارتش صادر نکند.
براین اساس توقف عملیات سواپ مدتها ادامه داشت تا زمانی که آقای میرکاظمی از وزارت نفت رفت و جای خود را به وزیر نفت جدید داد.
اکنون مدتی است که با دستور وزیر جدید نفت انجام عملیات سوآپ آغاز شده و قمصری مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت بارها در جمع خبرنگاران اعلام کرده که شرایط قرار دادهای سوآپ تغییر یافته که از جمله آن می توان به افزایش هزینه سوآپ اشاره کرد.
اما ناگفته نماند درحال حاضر تنها شرکتی که در داخل کشور کار سوآپ را انجام می دهد همان شرکت نیکو است که سابقه درخشانی نیز در انجام عملیات سوآپ از خود برجای نگذاشته است.
براین اساس بخش خصوصی در دیدارهایی که با وزیر نفت داشته بارها اعلام آمادگی کرده که می تواند وارد عملیات سوآپ نفت خام شود اما شرایط ورودش به این بخش باید محیا شود که وزیر نفت نیز بارها اعلام کرده است این وزارت خانه آماده همکاری با بخش خصوصی برای انجام عملیات سوآپ نفت خام است.
حسن خسروجردی رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت ،گاز وپتروشیمی در جلسه اخیر مطبوعاتی خود نیز به این موضوع اشاره کرده و اظهار می کند که این اتحادیه و بخش خصوصی حاضر است تا وارد انجام عملیات سوآپ نفت شود ولی تاکنون به غیر از وزیر نفت هیچ کس از مدیران صنعت نفت حاضر نیست با آنها همکاری کند و از این موضوع استقبال نشده است.
وی حتی بیان می کند دستوراتی که وزیر نفت صادر می کند مورد توجه برخی از مدیران این صنعت قرار نمی گیرد بنابراین کاش می شد در مورد عملیات سواپ به طور مستقیم با وزیر نفت وارد مذاکره شد.
به دلیل توقف انجام عملیات سوآپ نفت خام در زمان آقای میرکاظمی برخی از کشورهای CIS مانند قزاقستان درحال احداث خط لوله صادرات نفت خام به چین هستند که با اتمام این خط به نظر می رسد ایران برای انجام عملیات سوآپ نفت خام به مشکل برخورد کند.
از طرفی نیز اگر سخت گیری های برخی مدیران صنعت نفت در زمینه انجام عملیات سوآپ نفت خام ادامه یابد دیگر بخش خصوصی نیز حاضر به ورود به این بخش نخواهد شد. خبرهایی هم به گوش می رسد که بعد از مشکلات جدید به وجود آمده برای شرکت نیکو این شرکت نیز حاضر به انجام عملیات سوآپ نیست و قصد دارد از انجام این عملیات کناره گیری کند.
با این شرایط زنگ خطر توقف عملیات سوآپ دوباره به گوش می رسد.

نگارنده: محمد حسین سیف الهی مقدم